Deniz Nedir? Nasıl Oluşur ve Özellikleri Nelerdir

Okyanus ile bağlantısı olan su kütlesine deniz denir. Dünyanın %71’i su kütlesi ile kaplıdır. Okyanuslar, denizler, göller ve akarsular dünyanın büyük kısmını kaplamaktadır. Kapladıkları alan 1,338 milyar km³ hacme sahiptir. Deniz suyunun %96,5’i tuzlu sudur. Deniz suyu arıtma tesislerinde arıtılarak içme suyuna dönüştürülebilir. Denizler derinlikleri ve büyüklükleri bakımından oldukça gizemlidir.

Kıtalara kıyısı bulunan okyanuslara bağlantısı olan yerlere deniz denir. Denizler okyanuslarla bağlantılı olmalıdır. Bağlantısı yoksa eğer oraya göl denir. Okyanusların kıtalara uzanan kolları da denebilir. Kıyı olmasından dolayı deniz ismini alır. Mesela Akdeniz’in deniz olmasının nedeni okyanusa kolu olması ve kıtalarla bağlantılı olmasıdır.

Denizler bir nevi okyanusların kollarıdır. Kenar ve iç denizleri oluştururlar. Dünyanın dörtte üçünü kaplayan su tabakası, içinde milyonlarca canlıyı barındırmaktadır. Suda yaşayan canlılar adı ile gruplandırılmışlardır. Okyanuslar dünyanın büyük bir kısmını kaplamaktadır. Farklı ticaret yolları kullanılsa dahi deniz yolu ticareti halen çok büyüktür.

Kenar Deniz: Okyanus kıyılarında yer alan adalarla ayrılan denizlerdir. Adaların bağlantısı olan denizlere kenar deniz denir. Genellikle okyanus çanakları tarafından iç tarafa doğru uzanır. Japon Denizi, Çin Denizi (Sarı Deniz), Umman Denizi, Kuzey Buz Denizi, Antiler, Tasman Denizi, Mercan Denizi, Bering Denizi, Karayip Denizi, İrlanda Denizi, Hudson Körfezi, Cava Denizi’dir

İç Deniz: Boğazlar aracılığı ile okyanusa bağlanan kara içlerine sokulmuş denizlerdir. Akdeniz, Karadeniz, Marmara Denizi, Azak Denizi’dir.

Denizler Nasıl Oluşur

Dünyamız ilk zamanlar alev topundan farksızdı. Dış yüzeyinin soğuması ile karalar ortaya çıktı. Milyarlarca meteor dünyamıza çarptı. Meteorların içerisinde küçük su damlacıkları vardı. Küçük su damlacıkları okyanusları ve denizleri oluşturmuştur. Okyanus ve denizler milyarlarca yıl boyunca süren meteor yağmurlarıyla bugünkü halini almıştır. Milyarlarca yaşında olan okyanuslar dünyanın ilk zamanlarından beri vardır.

Zaman içerisinde okyanuslar dünyamızın etkilerine maruz kalmıştır. Meteor çarpmasıyla dünyamız tekrar alev topuna dönmüştür. Yerkabuğunu oluşturan granit ve bazalt kayalardır. Bazalt kayalar granit kayalardan daha ağır olduğundan dibe çökmüştür. Yüksekte kalan granit tabaka kıtaları ortaya çıkartmış, bazalt tabaka da denizlerin yukarıda tutmuştur. Denizler atmosfere su buharı vererek atmosfer katmanımızı oluşturmuştur. Jeolojik dönemde atmosferde gerçekleşen yağmurlar, kar gibi olaylar okyanuslarda döngüyü sağlamıştır.

Denizlerin Özellikleri

Denizler yeryüzündeki çukur alanları doldurarak belli yükseltiye ulaşmıştır. Kıtalar deniz seviyesinden daha yüksek konuma sahiptir. Deniz seviyesinin yükseldiği zamanlar bazı yerler sular altında kalmaktadır. Deniz seviyesine yakın olan bölgelerde sık görülür. Denizler okyanuslardan daha küçük su kütleleridir. Deniz kıyı bölgelerine sınır olan yerlerdedir. Tuzlu olmaları ile bilinirler. Deniz suyunun tuzluluk oranı yerkabuğundan çıkan asitler, buharlaşma, yağış miktarı, akarsu ve buzul oluşumlarına bağlı olarak değişir.

• Deniz suyunda yüksek miktarda magnezyum bulunduğundan acılık derecesi fazladır.
• Deniz suyunun donma derecesi tatlı sudan daha düşüktür.
• Denizlere göre tuzluluk oranı suyun fiziksel ve kimyasal yapısına göre değişkenlik gösterir.
• 100 gram deniz suyunun içerisinde 3,5 gram tuz vardır.
• Deniz suyunun pH değeri 75-84 arası değişkenlik gösterir. Okyanuslarda 78-83 değerlerine sahiptir.
• Deniz suyunun doğal rengi mavidir. Güneş ışınlarını soğurduğundan dolayı şeffaf olan su mavi renkte görünür.
• Deniz suyu çeşitli organik ve inorganik maddeler içerir.

Deniz Suyu Neden Tuzludur

Okyanus ve denizlerdeki tuzluluk oranı 100 grama 3,5 gram denk gelmektedir. Denizlerin tuzlu olmasının kaynağı kayaçlardır. Yağmur suyu az miktarda asit özelliğine sahiptir. Yağışlarla birlikte kayaçları aşındırarak iyonlar ortaya çıkar. Akarsu ve nehirlerle taşınan iyonlar denizlere ulaşır. İyonların bir kısmı canlılar tarafından emilirken geri kalan kısmı suda çözünmüş halde kalır.

Denizleri besleyen akarsu ve nehirler aynı zamanda kayaçların aşınmasında etkilidir. Tuzu denizlere taşıyarak okyanuslara karışır. Denizlerdeki suyun buharlaşmasıyla atmosfere çıkan su buharı tekrar yağmur halinde yeryüzüne iner. Kayaçları aşındırarak denizlerdeki tuz miktarı artar. Buharlaşma da çözünmüş iyonlar suyun içinde kalır. Denizlerdeki tuzun bir diğer kaynağı volkanlar ve suyun magmanın sıcak yapısıyla kayaçların etkileşime girmesiyle ortaya çıkar.

Deniz ve Okyanus Arasındaki Fark Nedir

Denizler ve okyanuslar aynı sayılmazlar. İkisini birbirinden ayıran özelliklerin başında okyanusların çok daha büyük olması gelir. Denizler daha küçük ve okyanusların kıtalara uzanan kollarıdır. Denizler okyanuslardan gelen suyla beslenir. Okyanuslardaki değişimler doğrudan denizleri etkiler. Okyanuslarda su çekildiğinde denizlerin kıyılardaki seviyesi de aşağıya iner. Denizler daha çok kıtalara sınır yerlerdedir. Okyanuslar çok daha büyük ve kıtalara bağlantısı yoktur.

Okyanuslarda devasa dalgalar oluşurken denizlerde çok daha küçükleri görülür. Deniz tabanında meydana gelen depremler tsunami gibi doğal afetlere yol açamazken, okyanuslarda oluşan tsunamiler tüm kıtaları etkiler. Deniz sıcaklığı okyanuslara göre daha fazladır. Kıyıya sınır olduğundan sıcaklığı daha fazladır. Denizlerdeki canlılık çeşidi okyanuslara göre çok daha az olmaktadır.

Dünyadaki Denizlerin İsimleri

Dünya üzerinde yer alan 5 okyanusa bağlı denizler vardır. Her deniz doğrudan okyanusa bağlıdır. Kendisini besleyen ve oluşumunda etkisi olan denizdir. Kıyıya sınırı olan denizler okyanuslara göre aşağıda sıralanmıştır.

Atlas Okyanusu

Baffin Körfezi, St. Lawrence Körfezi, Fundy Körfezi, Karayip Denizi, Meksika Körfezi, Sargasso Denizi, Kuzey Denizi, Baltık Denizi, Orta Baltık Denizi, Bothnia Körfezi, Bothnia Koyu, Bothnia Denizi, Finlandiya Körfezi, Hebrides Denizi, İrlanda Denizi, Celtic Denizi, Akdeniz, Adriyatik Denizi, Ege Denizi, Mirtoon Denizi, Girit Denizi, Trakya Denizi, Alboran Denizi, Marmara Denizi, Karadeniz, Azak Denizi, Katalan Denizi, Ligurian Denizi, Tyrrhenian Denizi, Sidra Körfezi, Biscay Körfezi, Gine Körfezi

Arktik Okyanusu

Hudson Körfezi, James Körfezi, Barents Denizi, Kara Denizi, Beaufort Denizi, Amundsen Körfezi, Grönland Denizi, Norveç Denizi, Chukchi Denizi, Laptev Denizi, Doğu Sibirya Denizi, Beyaz Deniz, Lincoln Denizi

Hint Okyanusu

Kızıldeniz, Aden Körfezi, Basra Körfezi, Umman Körfezi, Arabistan Denizi, Bengal Körfezi, Andaman Denizi, Timor Denizi, Umman Denizi

Büyük Okyanus

Şili Denizi, Bering Denizi, Alaska Körfezi, Salish Denizi, Cortez Denizi (Kaliforniya Körfezi), Okhotsk Denizi, Japon Denizi, Seto Inland Denizi, Doğu Çin Denizi, Güney Çin Denizi, Sulu Denizi, Celebes Denizi, Bohol Denizi (Mindanao Denizi), Filipin Denizi, Camotes Denizi, Flores Denizi, Banda Denizi, Arafura Denizi, Timor Denizi, Tasman Denizi, Sarı Deniz, Bohai Denizi, Coral Denizi, Carpentaria Denizi, Bismarck Denizi, Solomon Denizi, Ceram Denizi, Halmahera Denizi, Molucca Denizi, Savu Denizi, Java Denizi, Tayland Denizi

Güney Okyanusu

Weddell Denizi, Ross Denizi, Büyük Avustralya Denizi, Saint Vincent Körfezi, Spencer Körfezi, Scotia Denizi, Amundsen Denizi, Bellingshausen Denizi, Davis Denizi

Okyanuslarla Bağlantısı Olmayan Denizler

Aral Gölü, Hazar Denizi, Lut Gölü, Taberiye Gölü, Salton Denizi, Büyük Tuz Gölü